این مقاله برداشتی از سایت گوش نوازان است، کوک ساز تاثیر مستقیم بر کیفیت موسیقی آن دارد، حتی اگر نوازنده دانش و سواد موسیقیایی بسیار داشته باشد اما نتواند تسلط چندانی بر زیر و بم نکات و مفاهیم کسب کند، نباید انتظار داشت که نوای دل انگیزی به گوش برسد. کمانچه از سازهای محبوبی است که افراد بسیاری مایلند با آموزش نوازندگی آن در عرصه هنر، نامی به یادگار بگذارند اما قبل از هر اقدامی نیاز است الفبای تاثیرگذار بر کوک اصولی را آموخت.

کوک کمانچه چگونه صورت می گیرد

کوک کمانچه باید مطابق اصولی مدون صورت گیرد تا هنر نوازنده به خوبی نمایش داده شود. شاید برایتان جالب باشد که کوک آن در دستگاه های مختلف موسیقی ایرانی متمایز از یکدیگر است. در واقع باید انتظار نسبت فواصل سیم ها به یکدیگر را متفاوت در نظر گرفت. موسیقیدانان همواره رایج‌ترین کوک که سیم های اول و دوم نسبت به هم فاصله چهارم ( یا پنجم)، سیم سوم یک اکتاو بم تر از سیم اول و سیم چهارم یک اکتاو بم تر از سیم دوم است، اتفاق نظر دارند.

با ورق زدن تاریخچه تحولات موسیقی ایرانی در گستره تاریخ متوجه این نکته می شویم که اگرچه کوک کمانچه در سال های قبل به شکل دو سل دو سل صورت می گرفت اما پس از حضور ساز ویولن در عرصه موسیقی کشور، تحولاتی رخ داد. اما حال کوک و انگشت گذاری از ویولن الگوبرداری می شود ( می لا ر سل).

اگر مایلید با دیگر کوکها در سایر دستگاه ها آشنا شوید بد نیست بدانید که در دستگاه نوا (رِ لا رِ سل)، دستگاه ماهور (می لا رِ لا)، دستگاه آهنگ های همایون، آواز اصفهان، دستگاه چهارگاه، دستگاه ماهور و دستگاه راست پنجگاه (می لا می لا) و کوک لری (رلارلا) رایج بوده و به کار می رود.

نکته جالب آن که پس از حضور ساز ویولن که برخی نیز آن را کمانچه فرنگی می خوانند جهت کوک اصولی، معیار نخستین کمانچه انتخاب می‌شد اما رفته‌رفته نگرش‌ها عوض شد و حال با الهام گرفتن از ویولن این ساز اعجاب انگیز که دارای ۴ سیم نیز هست، کوک انجام می شود، بد نیست بدانید که می لا ر سل است.

 

برای آموزش کوک اصولی کمانچه چه باید کرد

کمانچه از دل انگیزترین سازهای موسیقی است که هنرجویان بسیاری را مایل به آموختن بنیادی کرده است و حال مایلند برای نمایش ذوق و توانمندی تسلط خوبی بر نکات و مفاهیم  نیز داشته باشند.

بسیاری از اساتید برای پیمودن گام های آموزشی نخستین، مطالعه کتاب ویولن هنرستان را توصیه می کنند، سپس برای پیمودن بهتر و تسلط بر جغرافیایی ساز “ردیف ویولن صبا” نیز بسیار کارگشا معرفی شده است.

اگر نگاهی به شیوه تدریس سایر پیشکسوتان هنر و موسیقی بیندازید، متوجه تمرکز بر سایر ردیف ها مانند ردیف میرزا عبدالله و یا ردیف استاد دوامی می شوید. برای درک بهتر جزئیات و کمانچه مطالعه ادامه متن، بسیار تاثیر گذار است.

عناصر تاثیرگذار بر کوک کمانچه

اگر تسلط بر زیر و بم کوک کمانچه انتخاب شماست و مایلید هنرنمایی فاخرانه ای را به نمایش بگذارید، نباید از کوچکترین نکات و مفاهیم تاثیرگذار چشم‌پوشی کنید، بنابراین آگاهی از اساس کوک، مبنای کوک و معیار کوک بسیار اهمیت دارد.

اساس کوک

همانطور که مشخص است، برای تشریح و تفهیم بهتر اساس کوک به کار می‌رود. اگرچه ممکن است برخی اهمیت وجودی کوک ساز را به خوبی درک نکنند اما اگر این شیوه درست صورت نگیرد، نباید انتظار بستر مناسب برای اجرای سیستم موسیقیایی را داشت و ممکن است در نمایش استعداد وجودی نوازنده نیز خللی ایجاد شود.

شاید برایتان جالب باشد، بدانید که اجرای آهنگ در موسیقی اروپا به شکل محدوده گام است و دو دانگ منفصل اجزای هنگام هستند که تأثیر مستقیم بر کوک ویولون نیز دارند.

اگر شما نیز نوازنده ویولن هستید و قصد هنرنمایی با سیستم موسیقیایی اروپا (گام معتدل دوازده نغمه ای باخ روی این ساز) را دارید، باید کنترل خوبی بر فواصل سیم ها (فاصله پنجم) داشته باشید.

موسیقی ایرانی محبوب بسیاری از علاقمندان داخلی و خارجی است که ترکیب دانگ ها، اگرچه متفاوت بوده اما اغلب به شکل متصل و ادغامی نیز دیده می‌شود، علاوه بر آن که می بایست پذیرفت محدوده دستگاه، گسترده تر از محدوده گام است.

از دیگر تفاوت های تاثیر گذار بر دستگاه‌های مختلف که چشمگیر است می‌توان نسبت کوک سیم ها را نام برد، البته نباید انتظار یک الگوی ثابت را نیز داشت.

به طور مثال یک فاصله چهارم و یک فاصله پنجم برای نسبت کوک سیم ها در سایر دستگاه‌ها مانند چهارگاه، ماهور و راست پنجگاه تعریف شده است اما در گروه دیگر مانند شور و سه گاه باید انتظار متفاوتی داشت(نخست یک‌پنجم و سپس یک فاصله چهارم)، در نوا و همایون نیز باید بدانید که دو تا فاصله چهارم پشت سر هم هستند.

اگر نگاهی به کارنامه نوازندگان مطرح کمانچه نواز، در گستره تاریخ بیندازید می توانید تاییدگر نغمه شاهد دستگاه، بر سیم وسط (دست باز) باشید. سیم های این ساز شگفت انگیز متغیر هستند ( ۳،۵،۶عدد)، اما باید قبول کرد که اساس کوک روی ۳ تا سیم قرار دارد.

اگر نگاهی به کمانچه حسین‌خان اسماعیل‌زاده بیاندازید متوجه ۴ سیم  می شوید اما همچنان متوجه ثبات اساس کوک و روند اجرای دستگاه که یکی است، می شوید اما باید تغییر جزئیات در شیوه اجرا را نیز قبول کرد.

شما به عنوان هنرجویی که مایلید بر جغرافیای ساز کمانچه مسلط شوید، شاید درباره کوک سایرین نیز مانند سازهای سه سیمه سوال داشته باشید که روی سیم وسط دانگ اصلی دستگاه است، در واقع راست کوک اشاره‌ای به نحوه کوک دارد که شامل روی سیم بم دانگ مقدمه و با سیم زیر دانگ اوج دستگاه است.

اما چپ کوک متفاوت بوده به طوری که آغاز آن از درآمد دستگاه روی سیم زیر است در حالی که جایگاه اوج دستگاه به شکل متمرکز بر سیم بم و یا وسط عنوان شده است.

برای تفهیم بهتر این مثال را باید بدانید، دستگاه چهارگاه، جایگاه نغمه شاهد، دانگ مقدمه و دانگ مخالف به ترتیب دستگاه بر دست باز، سیم بم و سیم زیر هستند.

اساس کوک می تواند تنوع بی نظیری ایجاد کند به طوریکه تقسیم بندی نیز شامل گام های اروپا، دستگاه و یا گام های نوین است. اگر نسبت به مبنای کوک چالش دارید، باید بدانید که در بین اهالی موسیقی اروپا، نت لا ۴۴۰ است که معیار تفکیک بقیه نغمات معرفی می شود.

مبنای کوک

پیشکسوتان نوازنده ایرانی، شاهد دستگاه را مبنای کوک بر می انگیزنند البته نباید تاثیر پارامتر هایی مانند زیباشناختی هنرمند و شرایط زمان و مکان را نیز بر شاهد یک دستگاه از یاد برد.

معیار کوک

در حقیقت معیار کوک برای نوازندگان کمانچه، اساتید بزرگ این ساز می باشند، درواقع کوک ساز آنها به معیاری برای شاگردانشان تبدیل می شود و در طول زمان شاگردان نسل های مختلف از آن کوک به عنوان معیار کوک استفاده خواهند کرد.

اگر می خواهید قضاوت درستی درباره کوک اهالی موسیقی  داشته باشید، معیار کوک کمک شایانی می کند که حتی می توان تاثیرات آن را در آموخته های شاگردان نیز دید.

افرادی که در ابتدای آموزش نوازندگی کمانچه هستند، ممکن است نتوانند تمایز نت نویسی کمانچه با سایر سازهای ایرانی را درک کنند اما باید آموزش‌ها به گونه‌ای نهادینه شوند که دانست نوشتن نت نویسی کمانچه در مقایسه با دیگر گروه سازها مانند تار، سه‌تار و سنتور یک پرده بالاتر است.

چنانچه قصد هنرنمایی گروهی با دیگران را دارید و مبنای کوک، شاهد دستگاه انتخاب شده است، مطمئنا مشکل آزاردهنده‌ای مشاهده نخواهد شد و حتی پس از کسب مهارت با این مفاهیم و تکنیک ها، نیاز به تبحر بر کوک پرده های ساز دارید اما این کار نیز ظرافت و دقت بسیاری را می‌طلبد. قدرت شنیداری مطلوب می تواند این هدف را نیز میسر کند، حال خوشبختانه ویبراسیون اضافی کمک شایانی به اجراهای جدید می کند.

مبنا ردیف ویلون صبا را به گونه‌ای تعریف می‌کنند که متمرکز بر گام های نوین وزیری و خالقی است که موجب نقصان هایی در سیستم موسیقیایی ایران زمین شده است به طور مثال گام ماهور و راست پنجگاه به عنوان گام ماژور طرح هستند در حالی که گام مینور را می‌توان دستگاه همایون و اصفهان دانست.

جایگاه ارزنده و بی مثال استاد صبا در موسیقی مرهون دانش و تجربه گرانبهایی است که از ردیف های سازی و آوازی به دست آمده است که به راحتی می‌توان در اجراهای ایشان نیز شاهد فرهنگ موسیقی فاخر ایشان بود و حتی غرق حیرت و لذت شد، در حالی که چنین کوله بار قدرتمندی به شاگردان مکتب به ارث نرسیده است.

تجربه هنرجویان درباره کوک ساز کمانچه

ممکن است شما نیز برای کوک ساز کمانچه چالش هایی را احساس کنید اما نباید چنین سختی ها و شدائدی شما را از ادامه مسیر آموختن بازدارد. تیونر و یا کوک قدرتمند با گوش، هر یک علاقمندانی دارند اما بسته به سطح مهارت، انتخاب متفاوت است. تمرین، صبوری و رعایت اصول آموزشی می تواند کلید رمز موفقیت باشد. بنابراین هرگز برای کوک استاندارد ساز، عجله نداشته باشید و از قطعاتی که با گوشتان آشنا هستند، شروع کنید تا قدرتمند پیش بروید.

نواختن قطعه ای از “زرد ملیجه” کمک شایانی می‌کند تا هماهنگی سیم دوم با سیم اول دست دهد. موسیقی نواختن هنرمندانه با کمانچه پر از ظرافت و راز و رمز است و باید با صبر و شکیبایی کمک کرد هنر وجودی در عالی‌ترین شکل به نمایش درآید.

برنامه کوک یار کمانچه

کوک یار ابزاری راحت رو برای کوک کردن سازتون در اختیارتون میذاره… دیگه نیاز به خرید تیونر دیجیتال و حمل اون واسه کوک کردن سازتون ندارید فقط کافیه کوک یار رو رو گوشیتون نصب کنید… با این ابزار به راحتی فقط با انتخاب سیم ها و چرخوندن گوشی های کمانچه سازتون کوک میشه… فقط تنها کاری که می مونه سفت کردن یا شل کردن گوشیه که کوک یار اینو به شما میگه… با کوک یار می تونید سیم های کمانچتون رو می-لا-ر-سل، ر-لا-ر-لا، ر-لا-ر-سل و می-لا-می-لا کوک کنید… و از نواختن با ساز کوک لذت ببرین توجه : بهتر است در محل های شلوغ برای کوک کردن سازتون از میکروفون هدفون گوشیتون استفاده کنید….

استاد حسام اینانلو

از نوازندگان مطرح و حاذق کشور در زمینه ساز کمانچه استاد حسام اینانلو را می توان نام برد که در سال ۱۳۶۶ در تهران متولد شدند. ایشان را با عنوان نوازنده و آهنگ سازی چیره دست می شناسند.

نوای دل انگیزی که آقای حسام اینانلو می نوازد به قدری گوش نواز است که ایشان را در زمره افراد بسیار ماهر قرار می دهند که توانسته آثاری در سطح اساتید بسیار معتبر موسیقی بر جای بگذارد.

از اساتید تاثیر گذار در رشد استعداد و مهارت نوازندگی ایشان می توان اردشیر کامکار و محمد رضا لطفی نام برد.

برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می کنیم به دوره آموزشی کمانچه مقدماتی استاد حسام اینانلو در سایت خنیاگر مراجعه نمائید.